این کلمه به دو قسم تلفظ و نوشته می شود نخست چهارسو و دیگرى چهارسوق. و چون در شهر اصفهان این کلمه زیاد مورد محاوره است چند کلمه اى براى توضیح مطلب می نگارد:
چهارسو به مکانى اطلاق می شود که چهارسمت و گنبدى داشته باشد حالا گاهى چهارسمت آن بازار است در چنین فرضى آنجا را چهار بازار یا چهارسوق می خوانند و اما اگر چهارسمت آن بازار نباشد دیگر اطلاق کلمه چهارسوق مورد نخواهد داشت. و در هر حال چه چهارسمت بازار باشد چه نباشد اطلاق چهارسو بر آن درست خواهد بود از اینرو در تمام موارد این کلمه و به لفظ چهارسو به کار می بریم.
چهارسو شیرازی ها
این چهارسو در بازار محله چهارسو شیرازی ها واقع از بناهاى قطب الدین على باب الدشتى 955 ه.ق و جز بخش از محلات شمالى رودخانه زاینده رود می باشد. گنبد این چهارسو از میان رفته است.
چهارسو شاه
این چهارسو در اول بازار شاه و نزدیکى مدرسه ملا عبدالله و حمام شاه واقع میباشد.
چهارسو در شیخ
این چهارسو که بسیار وسیع و مرتفع است در نزدیکى محله شیخ ابومسعود رازى قرار گرفته است.
چهارسو آجرى
مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، خیابان چهارباغ خواجو، محله نو خواجو، کوی مسجد صدر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۶۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آثار تاریخی دیگر از جمله مسجد حاج میرزا محمد صادق و خانه‌ی امیر پارسا رحیمی در نزدیکی این بنا قرار دارد.
این چهارسو به مناسبت ساختمان آن که با آجر بنا شده به نام چارسو آجرى معروف است.
چهارسو مخلص
این چهارسو در نزدیکى سراى مخلص در بازار بزرگ می باشد که کمى زیرتر از سراى مخلص بطرف شمال ساخته اند. چهارسوهاى دیگرى نیز وجود دارد که معروفیتى ندارند.
چهارسوچوبى
این چهارسو از چهارسوهاى بزرگ است در قسمت خواجوى کوچک قرار دارد.
و از مستحدثات زمان صفویه است.
چهارسو کوچک
این چهارسو در چهارسو شیرازی ها و بجانب مشرق آن واقع است.
چهارسوى ساروتقى
این چهارسو در بازرا قهوه کاشی ها واقع مسجد و کاروانسرائى نیز از همان ساروتقى بجامانده بود که کاروانسراى آن در دست مالک آن و مسجد به حال نیم ویران افتاده است. واحد ساختمان هاى منسوب به ساروتقى عبارت از: بازار – چهارسو – کاروانسرا و مسجد می باشد.
این سه واحد از بازار منشعب مى شود کارانسرا در ضلع شمالى چهارسو و مسجد ساروتقى در ایوان جنوبى آن واقع است در حال حاضر کاروانسرا با تغییراتى که در آن داده شده معمور شده ولى مسجد وضع اسفناکى دارد و قسمتى از مقرنس هاى آجرى سر در و کتیبه خط ثلث آن بقلم محمد رضا امامى است ریخته و از بین رفته است.
سقف بازار آن در بعضى قسمت ها فروریخته این بازار چون در قدیم معبر مردم به میدان قدیم بوده وضع بهترى داشته است ولى اکنون که مسیر تغییرکرده و بصورت یک بازارچه متروک درآمده است.
در اطراف چهارسو در هشت لوحه در بالاى چهارگوشواره و زوایاى چهارسو به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشى خشت لاجوردى رنگ بقلم محمد رضا امامى و مورخ بسال 1056ه.ق چهار بیت شعر نوشته شده است که فرد آخر حاکى است که بناى مزبور پس از گذشتن یکسال کشته شدن او باتمام رسیده است. اشعار مزبور چنین خوانده می شود:
دولت عباس ثانى در جهان
خاک در گاهش………….چشم
از شرف شد جانشین تونیا
سال تاریخش چو جستم از خرد
در ره این مصرعم شد رهنماى
حاسد شد را سرافکندند و شد
چارارکان چاررکن این بنا
و در یک نیم لوح در آخر این اشعار به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشى لاجوردى رنگ نوشته شده است:
کتبه المذنب المحتاج محمد رضا الامامى
بر یکى از دیواره هاى بازار چهارسوى مزبور که در حال ویرانى است لوح سنگى به طور نیم متر و عرض سى سانیتمتر نصب شده که کتیبه آن بخط نستعلیق برجسته چنین است:
مخفى نماند که چهاردانگ ازدکان نشاسته گرى جنب چهارسوق ساروتقى با متعلقات آن به موجب وقفنامه جداگانه وقف است بر تعزیه دارى جناب خامس آل عبا حضرت سیدالشهداء علیه الاف التحیه و الثناء و یک دانگ دیگر وقف است. بر امامزاده واجب التعظیم امامزاده اسماعیل. هر کس تبدیل و تغییر دهد به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود. فى غره ذیحجه الحرام 1298.
این چهارسو ها از آثاری است که فقط نامى از آنها مانده است:
چهارسو نقاشى یا چهارسو اسفندیار بیک
چهارسو نمکى
چهارسوى قیصریه
چهارسوى بازار مثقالى فروشها
چهارسوى بازار چیت سازها
چهارسوى امامزاده اسماعیل
چهارسو مقصود
چهارسو علیقلى آقا
چهارسوى بیدآباد
چهارسوى دروازه نو واقع در محله دروازه نو
چهارسو فریدون واقع در محله خواجو